بسم الله الرّحمن الرّحیم
«رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَیَسِّرْ لِی أَمْرِی وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِی یَفْقَهُوا قَوْلِی»
با توجه به اینکه چند روز گذشته مقارن با سال روز رحلت حضرت زینب«سلام الله علیها» و حتی می توانیم بگوییم سال روز شهادت حضرت زینب بود، لازم است قدری راجع به شخصیّت آن بانوی گرامی صحبت شود. سیره و روش زندگی حضرت زینب«سلام الله علیها» سرشار از نکات آموزندۀ اخلاقی است و با مطالعه و بحث در خصوص سیرۀ آن معلم اخلاق، می توانیم سعادت دنیا و آخرت را کسب کنیم.
* وظیفه شناسی و انجام وظیفه، خصلت بارز عقیلۀ بنی هاشم
حضرت زینب«سلام الله علیها» مانند پدر گرامی خود، امیرالمؤمنین علی«سلام الله علیه» یک انسان شجاع بود؛ به این معنا که هیچ گاه در جزر و مدّ روزگار خودش را نباخت و در مراحل مختلف زندگی، به تشخیص وظیفه و عمل صحیح به وظیفه پرداخت.
امام حسین«سلام الله علیه» بعد از مرگ معاویه حس کرد که اسلام در مخاطره است و باید خودش را فدای اسلام عزیز کند. لذا دانسته برای شهادت از مدینه به مکّه و پس از آن به کربلا آمد. زینب مظلومه در تمام این سفر پر خطر و مخاطره همراه سیدالشّهداء بود و طبق تشخیص وظیفه و عمل کردن به وظیفه، ایشان را امام می دانست و علاوه بر همراهی از او اطاعت می کرد.
هنگام حرکت امام حسین«سلام الله علیه» از مکه به سوی کوفه، برخی به ایشان التماس کردند که به کوفه نرو؛ مردم کوفه وفا ندارند و با امیرالمؤمنین علی«سلام الله علیه» نساختند، با برادرت نساختند و با تو هم نمی سازند. بیعت ها و نامه های آنان اعتبار ندارد. امام حسین «سلام الله علیه» فرمود: اکنون اوضاع متفاوت از زمان پدر و برادرم است، اسلام در مخاطره است و من باید فدای اسلام شوم تا اسلام زنده شود. جدم فرموده است که برو و می روم. اینکه در بعضی از مقاتل هست که آن حضرت فرمود: خواب دیده ام، قضیه بالاتر از خواب است، درک امامت و تشخیص وظیفه است. در آن بین، ابن عباس گفت: اگر چنین است، چرا زینب را همراه می بری؟ زینب «سلام الله علیها»، یک تشرّ حسابی به ابن عباس زد و گفت: می خواهی بین من و برادرم را جدایی بیندازی؟ اسلام در مخاطره است و من هم باید بروم برای اسارت، برای اینکه اسلام را با اسارت خود زنده کنم.
بنابراین همان طور که امام حسین«سلام الله علیه» دانسته برای شهادت می رفت، حضرت زینب«سلام الله علیها» نیز صد در صد دانسته و فهمیده، برای اسارت رفت. البته این قضیه را هم حضرت زهرا «سلام الله علیها» و هم امیرالمؤمنین«سلام الله علیه» و هم امام حسن مجتبی«سلام الله علیه» به زینب گفته بودند و نزد ایشان مسلّم بود. اما بالاخره عقیلۀ بنی هاشم با علم به شهادت برادر و اطرافیان و با علم به اسارت خود و عیال برادر، به تشخیص وظیفه و عمل کردن به وظیفه پرداخت.
* اسارت حضرت زینب«س»، ادامۀ موج شهادت امام حسین«ع»
امام حسین«سلام الله علیه» شهید شد و موجی با شهادت ایشان برای ریشه کن کردن ظلم ایجاد گردید و بحران عجیبیی در ممالک اسلامی بر ضدّ بنی امیّه به وجود آمد. امّا موج شهادت، برای به پایان رسانیدن کار، ادامه می خواست؛ اگر موجی در دریا ایجاد شود و موجی بعد از موج اول ایجاد نشود، آن موج اول نابود می شود. پس موج دوم و سوم باید باشد.
وظیفۀ حضرت زینب«سلام الله علیها» بعد از شهادت برادر این بود که موج دوّم را ایجاد کند و بدینوسیله موج اوّل را سرتاسری کند. باید اسیر شود، به کوفه بیاید و در مجلس ابن زیاد شورش کند. در مسافرت، هرکجا برسد، آن موج را زنده کند. به شام بیاید و یک تنبّه عجیبی در شام ایجاد کند و بالاخره به جلسۀ یزید برود و یزید را له کند.
همان وقت یزید از کارش پشیمان شد، نه اینکه از کشتن امام حسین«سلام الله علیه» پشیمان شد، بلکه حضرت زینب«سلام الله علیها» چنان او را له کرد که فهمید حکومتش در مخاطرۀ عجیبی واقع شده است و از این جهت از کردۀ خود، پشیمان شد. لذا صبح فردا زینب مظلومه را با یک تشریفاتی به مدینه فرستاد.
این شورش را علیه ظلم چه کسی ایجاد کرد؟! در کربلا، حسین«سلام الله علیه» و اما در کوفه و شام، زینب«سلام الله علیها» و بالاخره سرتاسری کردن این موج و شورش از ناحیۀ حضرت زینب«سلام الله علیها» است.
* حضرت زینب«س»، علّت مبقیّۀ اسلام
حضرت زینب«سلام الله علیها» علّت مبقیّۀ اسلام است. به عبارت روشن تر، اگر شهادت امام حسین«سلام الله علیه» نبود، اسلام نابود شده بود و تاریخ نویسان و آن کسانی که تحلیل های سیاسی در تاریخ دارند، همه اقرار دارند که اگر شهادت آن حضرت نبود، یک براندازی حسابی از بنی امیه می شد. معاویه قصد داشت براندازی کند، نتوانست و زمینه را برای براندازی توسّط یزید فراهم کرد.
امام حسین«سلام الله علیه» دانسته خود را فدای اسلام عزیز کرد و مانع براندازی یزید شد و زینب مظلومه«سلام الله علیها» نیز دانسته با اسارتش خود را فدای اسلام عزیز کرد و آثار شهادت برادر را به ثمر نشاند و از این جهت، عامل مبقیّه برای اسلام به شمار می رود.
اسارت حضرت زینب«سلام الله علیها» از شهادت امام حسین«سلام الله علیه»، خیلی سخت تر و سنگین تر بود؛ زیرا شهادت امام حسین یک صبح تا ظهر بود، هم برای خودش و هم برای فرزندان و اصحاب، همۀ مصائب در نصف روز اتفاق افتاد. اما اسارت، دست کم چهل روز طول کشید و حضرت زینب مجبور بود در آن مدّت، با دشمنان خونخواری سر و کله بزند که حرفشان تازیانه و لگد بود. بنابراین دوشادوش حقّی که امام حسین«سلام الله علیه» به ما دارد، حقّی است که زینب مظلومه«سلام الله علیها» دارد.
* استقامت و استواری در اوج گرفتاری
آنچه توجه جدی می طلبد، اینکه حضرت زینب«سلام الله علیها» در جزر و مدّ اسارت و در اوج گرفتاری و سختی، خودش را نباخت، خودش را گُم نکرد و مهم تر آنکه هدف متعالی خویش را فراموش نکرد؛ یعنی آنجا که باید بیمارداری و تیمارداری کند، دریغ نمی کرد، آنجا که باید سخنرانی افشاگرانه کند، به عالی ترین وجه، بنی امیّه را رسوا کرد، آنجا که باید گریه و عزاداری کند، با گریۀ خود شورش و تحرّک ایجاد کرد و آنجا که باید نماز بخواند، نماز می خواند.
حضرت زینب«سلام الله علیها» پس از واقعۀ جانگداز عاشورا و در مدّت اسارت، به گونه ای به انجام وظیفه می پرداخت که گویی اساساً چنین اتفاقاتی نیفتاده، داغ برادر ندیده و دچار آن اشرار خونخوار که درنده تر از گرگ و سگ بودند، نشده است. در شام عاشورا، پس از نماز مغرب و عشاء، به اتفاق خواهر خود حضرت ام کلثوم، زنان و بچه هایی که آوارۀ بیابان بودند را جمع کردند و افزون بر مراقبت از آنان، یک خیمۀ نیمه سوخته برای پرستاری و مواظبت از امام زمان خویش، حضرت زین العابدین«سلام الله علیه» آماده کردند. در روز عاشورا نیز وقتی خیمه گاه را آتش زدند، همه فرار کردند، اما حضرت زینب«سلام الله علیها» فرار نکرد و به درون آتش رفت تا امام سجاد«سلام الله علیه» را نجات دهد.
خطابه ها و نطق های حضرت زینب«سلام الله علیها» در بازار کوفه و مجلس ابن زیاد و مجلس یزید که به قول موّرخین همراه با قاطعیّت بود، از مصادیق دیگر شناخت و انجام صحیح وظیفه توسط ایشان به شمار می رود. مجلس ابن زیاد جلسۀ بدی بود و به گونه ای طراحی شده بود که اهل بیت«علیهم السّلام» در وسط جلسه و در مقابل دید افراد نامحرم قرار گیرند. امّا حضرت زینب«سلام الله علیها» در این شرایط حسّاس نیز خودش را نباخت و با بی اعتنایی به ابن زیاد و اطرافیان او، روی زمین نشست و همه اطراف او را گرفتند. ابن زیاد که متوجه بی اعتنایی ایشان شده بود، پرسید: این زن که بود؟ به او گفتند: او زینب، خواهر حسین است. خطاب به ایشان گفت: دیدی خدا با شما چه کرد؟! الحمدالله که برادرت را کشتم و شما را اسیر کردم.
زینب مظلومه ایستاد و پاسخ تندی به او داد و فرمود: «ما رأیتُ الاّ جمیلا»، یعنی قضیۀ کربلا و شهادت و اسارت، برای ما جز نعمت از طرف خداوند نیست و ما به غیر از خوبی و زیبایی در این سفر چیزی ندیدیم. امّا قبل از این پاسخ با جملۀ کوبنده و تکان دهنده ای به او گفت: «سَکلتکَ اُمّک یابن مَرجانَة- مادرت به عزایت بنشیند ای پسر مرجانه» و با اشاره، ولدالزّنا بودن او را به خودش و دیگران یادآوری کرد.
سپس به گونه ای خطبه خواند که ابن زیاد مات شده بود که این داغدیده، چه می گوید و چه می کند؟ پیش از این در بازار کوفه، سخنان حضرت زینب«سلام الله علیها» به اندازه ای بحران و شورش به پا کرد که امام سجاد«سلام الله علیه» به زینب مظلومه فرمودند: عمّه جان عالی گفتید، امّا فعلاً همین اندازه کافی است.
* اهمیّت به نماز و نماز شب، حتی در شرایط حسّاس
نماز شب زینب مظلومه، هیچ گاه ترک نشد. حتی در شام عاشورا، بعد از آنکه داغ شش برادر مانند حسین و ابوالفضل دیده بود و تعدادی زن و بچۀ تشنه و گرسنه و اسیر، روی دستش مانده بودند و همگی آوارۀ بیابان بودند، مشک آبی از عمر سعد گرفت و بچه ها را سیراب کرد و سپس نماز شب خواند. در آن هنگام امام سجاد«سلام الله علیه» با تعجّب سؤال کرد که چرا ایستاده نماز شب نخواندی؟! شاید هم سؤال ایشان برای درس آموزی به تاریخ و به ما باشد، به هر حال زینب مظلومه فرمود: می خواستم ایستاده نماز شب بخوانم، اما زانوهایم یارای ایستادن نداشت. دو سه روز بعد که کاروان اهل بیت«علیهم السّلام» را پشت دروازۀ کوفه نگه داشتند تا فردا صبح به نمایش درآورند، زینب مظلومه، زن و بچه ها را روی زمین پشت دروازه خواباند و خودش مشغول نماز شب شد. از جاهایی که فوق العاده به حضرت زینب«سلام الله علیها» سخت گذشت، خرابۀ شام بود، مخصوصاً اینکه داغ حضرت رقیّه هم روی دلش آمد و اگر کوه بود، آب می شد، اما با یک دنیا استقامت، به اقامۀ نماز اوّل وقت و خواندن نماز شب پرداخت.
حضرت زینب«سلام الله علیها» یک معلّم اخلاق است و همه باید از ایشان سرمشق بگیرند. متأسفانه بسیاری از مردم، هرگاه یک کار جزئی داشته باشند، نماز جماعت را تعطیل می کنند. بسیاری اوقات، خواب مانع نمازشب افراد می شود. اگر مصیبتی برای کسی پدید آید، یارای عبادت ندارد. برای مظلومیّت و مصائب حضرت زینب«سلام الله علیها» باید گریست، امّا مهم تر از گریه، آن است که مردم ایشان را معلّم اخلاق خود قرار دهند و دست کم در اقامۀ نمازهای واجب در اوّل وقت، در مسجد و با جماعت کوتاهی نکنند.
* حجاب و عفاف، فضیلت های تعطیل نشدنی
حضرت زینب«سلام الله علیها» به دو فضیلت اساسی حجاب و عفاف بسیار اهمیّت می دادند و در حسّاس ترین شرایط و در رویارویی با پر مخاطره ترین حوادث نیز ذرّه ای در رعایت حجاب و عفاف کوتاهی نکردند. جامعۀ کنونی باید در این خصوص نیز آن حضرت را سرمشق خود قرار دهد و دو فضیلت حجاب و عفاف که اکنون از دست داده و فراموش کرده است را با پیروی از حضرت زینب«سلام الله علیها» مجدداً به دست آورد.
غیرت امام سجاد«سلام الله علیه» نیز باید سرمشق مردان جامعه قرار گیرد؛ آن امام بزرگوار، در بازار کوفه، به کسی که اظهار تشیّع کرد، فرمود: پولی به نیزه داران بده تا نیزه ها و سرهای مطهّر شهدا را از بین اسرا خارج کنند و چشم افراد نامحرم به سرهای مطهّر باشد و کمتر به زنان و دختران اهل بیت«علیهم السّلام» توجه و نگاه کنند. نظیر این حرکت غیرت مندانه از حضرت زینب«سلام الله علیها» در راه شام سر زد و در مجلس یزید نیز به او فرمود: یزید! زن و بچۀ تو در پشت پرده باشند، اما زن و بچۀ پیغمبر در میان مردم باشند و مردان نامحرم به آنها نگاه کنند؟! این در حالی بود که حضرت زینب«سلام الله علیها» و سایر زنان همراه ایشان، چادر و پوشش کامل داشتند، ولی نگاه نامحرم برای ایشان آزار دهنده بود. یکی از مصائب بزرگ زینب مظلومه در آن مسافرت طاقت فرسا، این بود که گاهی زنان، با وجود پوشش کامل، مجبور بودند بدون چادر باشند.
* پیروی از اهل بیت«ع»، مهم تر از عزاداری
زنان جامعۀ ما برای حضرت زینب«سلام الله علیها» خیلی گریه و عزاداری می کنند که البته بسیار به جا و عالی است؛ چون عزاداری ها و گریه ها، موج سوّم است و مجالس عزا، ادامۀ همان اسارت و شهادت است و اگر عزاداری ها نبود، آن موجی که در کربلا ایجاد شد و آن موجی که زینب کبری سرتاسری کرد، خنثی می شد. لذا عزاداری ها، آن موج را جهانی کرده است. از همین جهت هم در روایات آمده است که ثواب عزاداری مانند ثواب شهادت است.
اما مهم تر و لازم تر از گریه و عزاداری، این است که حضرت زینب«سلام الله علیها»، برای جامعۀ ما الگو باشد. مردان و زنان جامعه در تشخیص وظیفه و عمل کردن به وظیفه، در اهمیّت به نماز و در رعایت حجاب و عفاف، آن بانوی نمونه را سرمشق خود قرار دهند و نظیر یک معلّم اخلاق از ایشان پیروی نمایند تا رستگار شوند.
اساساً شیعه باید چنین تبعیّتی از معصومین داشته باشد تا بتواند ادّعای تشیّع کند. طبق روایات متعدّدی از اهل بیت«علیهم السّلام»، شیعه کسی است که علاوه بر اعتقاد قلبی و افزون بر اقرار با شعار و زبان، بر طبق اعتقاد خود عمل کند و متابعت از اهل بیت«علیهم السّلام» داشته باشد. به عبارت دیگر، کسی می تواند بگوید شیعه است که معلم اخلاق او، حضرت زهرا«سلام الله علیها»، حضرت زینب «سلام الله علیها»، امام حسین«سلام الله علیه» و سایر چهارده معصوم«علیهم السّلام»، باشند و از ایشان پیروی عملی نماید.
